Sámal Sunnudag

Hvør vinnur stríðið um føroysku jólini? AI-mynd Hoyrdi søguna Jólagásin hjá Martini Joensen (1949) sagda frá nú ein dagin. Hendan søgan snýr seg um nøkur fátækafólk í eini ónevndari bygd, ið hava ein hóp av børnum... "høvd í høvd, og onkuntíð uppímillum komu tvey" , men mest sum ongar ognir... "áttu ikki sýru í vegg - vóru so ørm sum kirkjurottan." Gerandis kunnu tey liva við at børnini ganga í slitnum pløggum og eta soltnan - stundum stolnan - mat, men nú jólini nærkast hartar konan Birita mann sín Hálvdan fyri ikki at vera inniløgumaður. "Tú situr sum ein deyda... ein deydningur, ein órøkiskroppur." Og nú kemur ein spoilari! Hálvdan ger av at stjala eina gás frá bóndanum Símuni, og fátæka húskið fær eini gleðilig jól hóast alt - eina stolna jólagás... "ein vælsignaður fuglur til fiti, ein sonn krás." Ein morala millum linjurnar er, at bóndin gaman í var í øðini, men ikki meldaði til sýslumannin, tí øll hava uppiborið eini gleðilig jól, eisi...

Bárður á Steig Nielsen og Sambandsflokkurin eru í andróðri. Mynd: Wikimedia Commons Sitandi samgonga klárar seg rættiliga illa, bæði politiskt og í veljarakanningum. Í báðum teimum seinastu veljarakanningunum stendur anstøðan til ein knúsandi sigur á samgonguni. Men tað er Fólkaflokkurin, ið stendur til at gerast nógv størsti flokkur við heili 11 tinglimum. Fólkaflokkurin hevði ársfund farna vikuskifti, og ungi formaðurin Benir Johansen sigur seg vera til reiðar at taka við sum Løgmaður . Fólkaflokkurin stevnir beina leið móti Tinganesi, og spurningurin er mest, hvønn hann vil fríggja til. Ein ABH-samgonga er ikki so sjálvsøgd sum hon áður hevur verið. Restin av andstøðuni stendur bert til at fáa 8 tinglimir - 2 til Miðflokkin og 6 til Sambandsflokkin. Fólkaflokkurin kundi skipað AB-samgongu við Sambandsflokkin uttan at taka tvørliga Miðflokkin við. Hinvegin kundi Fólkaflokkurin eisini skipað eina AE-samgongu við Tjóðveldi, um hesin “moralskt korrekti” flokkurin kann góðtaka ein lag...

Dennis Holm. Mynd: Wikimedia Commons “Sandoyartunnilin bjargar Sandoynni” . Soleiðis skrivar Dennis Holm, løgtingsmaður og fyrrverandi landsstýrismaður í samferðslumálum í stuttum lesarabrævi 18. nov . Hann undirbyggir hetta við at vísa til fólkatalsvøksturin í Sandoynni, síðani Sandoyartunnilin kom.  Tankin er, at eftir sum Sandoyartunnilin hevur elvt til (fólkatals)vøkstur í Sandoynni, fer Suðuroyartunnilin eisini at elva til vøkstur í Suðuroynni. Hetta kann tykjast “logiskt”, men er ein ófullfíggjað niðurstøða.  Fyri tað fyrsta hevur frástøðan øgiliga nógv at siga. Leiðin úr Tórshavn til Sands er góðar 20 minuttir, meðan leiðin til Suðuroyar umvegis Djúpadal er frá knøppum 50 minuttum (Sandvík) upp til góðar 80 minuttir (Sumba). Til Tvøroyrar er talan um ein tíma - hvønn veg; til Vágs góðar 10 min. longri. Harumframt er vert at vísa á, at nógv stórbila- og trailarakoyring gjøgnum bæði Suðuroyar- og Sandoyartunnilin kann gera effektivu fartíðina væl drúgvari. Eg skrivaði fyr...

Aksel V. Johannesen ruddar upp í Landsstýrinum. Samansettar myndir. Wikimedia Commons Tá ið tríggir landsstýrismenn vórðu rendir til hús herfyri, gekk tað ikki stillisliga fyri seg. Bjarni K. Petersen tosaði um “politiskan panikk” og “sjokkbehandling” í samrøðu við Frihedsbrevet , og sum vikugestur í Kringvarpinum segði Jóhan Christiansen, at “Hetta ber boð um eitt høgrapopulistiskt rák í sonnum Donald Trump- og Elon Musk-stíli.” At løgmaður sostatt verður samaborin við ein Donald Trump - ella kanska Javier Milei - meðan Ben Arabo verður samanborin við Elon Musk og nýskipanarnevndin við DOGE (Department of Government Efficiency), er kanska líkatil. Mínsann um Jóna Ólavsdóttir, serfrøðingur í almennari fyrisiting, ikki eisini var úti við eini grein undir heitinum “Skulu vit hava eina álitisnýskipan ella ein Elon Musk?” Tað er sum vera man panikkur í almenna geiranum í løtuni. Akademikarafelagið og Búskapar- og Løgfrøðingafelagið hava í felags skrivi mótmælt arbeiðsháttinum hjá Løgmanni...

Mølheyggjarnir á Sandi. Mynd: Wikimedia Commons Mortansmessukvøld var eg til áhugaverda fólkafundin “Hvussu verja vit náttúruna” í Finsen. Millum áhugaverdu framløgurnar var m.a. ein kostnaðar/nyttu-greining hjá búskaparfrøðinginum Brandi Sjúrðarsyni, har hann vísti á hvussu trupult tað er at seta virði á náttúruna, at ymisk eygu síggja ymisk virði og viðhvørt mótstríðandi virði. At enda vísti hann á, at tað kostar 0,- (null kŕonur) at gera seg inn á eitt Ramsar-øki - fyri at prógva sítt poeng. Búskaparlig viðurskifti eru nærum fult og heilt prísásett, og samfelagslig viðurskifti verða í alsamt størri mun prísásett - enntá uttanvirknaðir (eksternalitetir). Men fá seta prís á náttúruna - hvørki ítøkiliga ella í yvirførdum týdningi. Tí kemur hon altíð í síðstu røð, tá raðfestingar skulu gerast. Men hóast náttúran ikki verður prísað, er hon tó nakað tað virðismiklasta vit eiga. Í mun til vørur og tænastur í búskaparligu og samfelagsligu sferuni er tænastan frá náttúru og umhvørvi sera gru...

Jóhan Christiansen í Degi og Viku. Mynd: VP Hóast Løgtingið formliga er omanfyri Landsstýrinum, er Landsstýrið í verki oman fyri Løgtingið. Hetta stýriskipanarliga paradoks ger, at landsstýrisfólk hava hægri tign enn løgtingsfólk. Tí er sum oftast gravgangur eftir at sleppa í Landsstýrið, har dagsskráin verður sett, heldur enn at sita í Løgtinginum. Tosað verður eisini um eina landsstýris-effekt, ið merkir, at landsstýrisfólk vegna øktu profileringina fáa fleiri atkvøður komandi val. At sleppa í Landsstýrið er tískil fremjandi fyri politisku karrieruna. Umvent eru tað eisini vanliga løgtingslimir við høgum atkvøðutali, ið gera krav upp á landsstýrissessirnar. Av hesi orsøk er talið á landsstýrissessum eisini vaksið gjøgnum árini - frá upprunaliga trimum til níggju. Hetta fyri at styrkja samgonguna í mun til andstøðuna, tí hetta merkir eisini, at fleiri varalimir sleppa á ting. Umframt 18 fólkavaldu tinglimirnar fekk samgongan harumframt 9 landsstýrisfólk, t.v.s. at talið á landspolitis...

Sjálvkoyrandi bilur. Mynd: j4p4n /Openclipart Ein gloymdur partur av kjakinum um Suðuroyartunnilin er “framtíðargranskingin”. Hvussu fer samfelagið at broytast hesa komandi hálvu øldina? Og hvussu fer tað at ávirka nýtsluna av Suðuroyartunlinum og harvið sjálvt handilsmodellið fyri tunnilin? Vit fara at síggja eina áhaldandi broyting í orkunýtsluni. Longu nú koyra nógvir elbilar á vegunum, og í framtíðini fer nýggj tøkni at broyta orkuveitingina til bilar fullkomiliga. Tað er heldur ikki víst, at vit um 50 ár fara at hava privatbilar, sum vit kenna tað í dag. Kanska verða heilt aðrar loysnir upp á mobilitets-trupulleikan, ið er íkomin av, at arbeiðspláss og bústaðir verða staðsett alsamt minni samanhangandi. Hugtakið burðardygd fer at fylla enn meiri í framtíðini enn tað ger í dag, líka mikið hvat Trump v.fl. munnu halda. Fer man í framtíðini at góðtaka so nógva ferðing millum bústað og arbeiði, sum vit hava sæð seinastu áratíggjuni? Burðardygd er ikki bert ein spurningur um umhvørvi o...